کلینیک توانبخشی سرو

کاردرمانی دست یک روش تخصصی و موثر است که برای درمان آسیب‌ها و مشکلات مختلف دست و انگشتان طراحی شده است. این نوع درمان برای کسانی که از جراحت‌ها یا بیماری‌های مختلف دست رنج می‌برند، کاربرد دارد. هدف اصلی کاردرمانی دست، بازگرداندن قدرت، انعطاف ‌پذیری و هماهنگی دست‌ها و انگشتان است، به‌ طوری‌ که فرد بتواند به راحتی فعالیت‌های روزمره خود را انجام دهد. کاردرمانی شامل تمرینات مخصوصی است که به کاهش درد، تقویت عضلات و بهبود دامنه حرکتی دست‌ها کمک می‌کند.

تعریف دست یا اندام فوقانی

از نظر آناتومیکی اندام فوقانی یک واحد عملکردی در بالا تنه است. که از سه قسمت: بازو، آرنج و دست تشکیل شده است. خود دست هم از انگشتان، کف دست و مچ تشکیل شده است. در واقع از شانه تا نوک انگشتان را به عنوان اندام فوقانی می‌شناسیم. اما در نظر عموم مردم آنچه به عنوان اندام فوقانی تشریح شد با نام دست شناخته می‌شود. در این نوشته برای درک بهتر موضوعات دست را مساوی با اندام فوقانی در نظر می‌گیریم. اندام فوقانی از 30 استخوان مختلف و مجموعه‌ای از ماهیچه‌ها به همراه رگ‌های خونی و اعصاب محیطی تشکیل شده است. عصب‌های اندام فوقانی از شبکه بازویی تامین خواهند شد. شناخت ساختار دست برای توانبخشی دست لازم و ضروری است.

 

کاردرمانی دست چیست؟

کاردرمانی دست به مجموعه فعالیت‌ها و تمریناتی گفته می‌شود که کاردرمانگران با هدف درمان و بهبود عملکرد حرکتی دست و بازو، افزایش مهارت‌های ظریف انگشتان دست و تقویت عضلات اندام فوقانی برای فرد انجام می‌دهند. در واقع کاردرمانی سعی می‌کند توانایی‌های مورد نیاز را در فرد ایجاد کند. این توانایی‌ها ممکن است از بد تولد وجود نداشته باشند مانند کودکان فلج مغزی و یا ممکن است در اثر آسیب از بین رفته باشند. در هر دو حالت توانبخشی دست می‌تواند نقشی اساسی در درمان آن‌ها ایفا کند. در نظر داشته باشید که مهم‌ترین تکنیک کاردرمانی استفاده از فعالیت‌های هدفمند بوده و مهم‌ترین هدف آن هم کسب توانایی انجام فعالیت‌های روزمره زندگی به صورت مستقل می‌باشد. کاردرمانی دست هم بر این دو اصل اساسی تاکید دارد.

کاردرمانی دست برای چه کسانی مفید است؟

دو دسته مختلف از بیماری‌ها با توجه به شرایط خاص خود به توانبخشی دست نیاز دارند: دسته اول بیماری‌های ذهنی مانند: اوتیسم هستند که ساختار دست مشکلی نداشته و کاملا سالم است اما به دلیل اختلال در body image و سایر مشکلات ذهنی مهارت‌های دستی فرد مخصوصا مهارت‌های ریز دست توسعه پیدا نمی‌کند. در این نوع بیماری‌ها کاردرمانی ذهنی به فرد کمک خواهد کرد که مهارت‌های خود را توسعه دهد. دسته دوم بیماری‌های جسمی مانند: شکستگی استخوان آرنج هستند که در آن فرد توانایی انجام حرکات مختلف را از دست می‌دهد یا قدرت عضلات کاهش می‌یابد. لیست زیر تنها بخش کوچکی از بیماری‌هایی است که ممکن است از توانبخشی دست سود ببرند:

 

اختلالات ذهنی مانند: اختلال یادگیری و اوتیسم؛

شکستگی‌های و مشکلات مربوط به استخوان‌های دست مانند: پوکی استخوان و شکستگی استخون‌های مچ؛

بیماری‌های آسیب اعصاب مرکزی و محیطی مانند: فلج مغزی‌، سکته مغزی، آسیب عصب رادیال و گیر افتادگی‌های عصب؛

بیماری‌ روماتیسمی مانند: آرتریت روماتوئید و نقرس.

اهداف کاردرمانی دست

توانبخشی دست مقوله‌ای بسیار حائز اهمیت است به صورتی که تعیین اهداف درمانی می‌تواند به شناخت بهتر و همچنین افزایش تاثیر درمان‌ها منجر شود. این اهداف باید مشخص بوده و به صورت کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت برای فرد تعیین شوند. تعیین اهداف درمانی باید توسط درمانگر متخصص توانبخشی و پس از ارزیابی انجام شود. همچنین اهداف تعیین شده برای یک نفر ممکن است با فرد دیگر کاملا متفاوت باشد و از طرفی دیگر آنچه برای یک نفر به عنوان هدف کوتاه مدت تعیین می‌شود ممکن است برای دیگری هدفی بلندمدت به حساب بیاید. در کل مهم‌ترین اهداف کاردرمانی دست موارد زیر است:

 

افزایش دامنه حرکتی

دامنه حرکتی یکی از مهم‌ترین ارکان و اهداف کاردرمانی دست است. چرا که در صورت وجود محدودیت حرکتی فرد نمی‌تواند فعالیت‌های روزمره خود را به خوبی انجام دهد. برای نمونه فردی که نمی‌تواند دست‌های خود را بالای سر ببرد، در فعالیتی مانند حمام کردن یا پوشیدن لباس‌های بدون دکمه با مشکل روبرو خواهد شد. دامنه حرکتی در بیماری‌های جسمانی مانند سکته مغزی یا بعد از عمل‌های جراحی با محدودیت مواجه می‌شود.

 

افزایش قدرت عضلات

در صورتی که عضلات فرد قدرت کافی را نداشته باشند فرد در بسیاری از حیطه‌های زندگی توانایی‌های خود را از دست می‌دهد. برای مثال ممکن است از کار خود اخراج شود یا در فعالیت‌های قدرتی مانند باز و بسته کردن درب قوطی‌ها ناتوان به نظر برسد. ناتوانی در باز کردن درب قوطی‌ها برای فردی که آشپزی انجام می‌دهد بسیار محدود کننده است و باعث می‌شود فرد نتواند فعالیت‌های مورد نظر خود را انجام دهد. در روند کاردرمانی اندام فوقانی ابتدا باید دامنه حرکتی کسب شود و سپس تمرینات تقویتی شروع شود.

 

کاهش چسبندگی تاندون‌ها

چسبندگی تاندون‌ها زمانی اتفاق می‌افتد که یک یا چند تا از تاندون‌ها به بافت نرم اطراف خود می‌چسبند. در نتیجه احساس گزگز شدن، درد و سوزن سوزن شدن در دست فرد بروز پیدا می‌کند. چسبندگی تاندون‌ها پس از جراحی‌های دست بسیار شایع هستند به همین دلیل است که کاردرمانی پس از جراحی تاندون دست بسیار مهم و کمک کننده خواهد بود.

بهبود مهارت‌های ظریف انگشتان

مهارت‌ها و حرکات ظریف انگشتان برای برخی از فعالیت‌ها مانند: بستن دکمه، نوشتن یا برداشتن یک سکه از روی میز بسیار ضروری و حیاتی هستند. در برخی از بیماری‌های جسمی مانند پارگی تاندون یا برخی از بیماری‌های ذهنی مانند: سندروم آسپرگر ممکن است حرکات ظریف و ریز کودکان دچار اختلال شود. بهبود مهارت‌های ظریف به فرد کمک می‌کند که فعالیت‌های خود را به صورت موثرتری انجام دهد.

 

جلوگیری ضعف عضلات و آتروفی عضلانی

برخی از درمان‌های کاردرمانی جنبه بازدارندگی و پیشگیری از مشکلات بیشتر را دارد. چرا که برخی از بیماری‌ها مانند دیستروفی عضلانی دوشن به مرور زمان عضلات فرد را تحلیل می‌برند. هدف کاردرمانی دست در این موارد جلوگیری از پیشرفت بیماری و کند کردن روند تحلیل رفتن عضلات است.